روش اجرایی نحوه حمل ایمن خون و فراورده های آن

اصول حمل و نقل خون هموویزیلانس مجتمع خیرین سلامت استان قم اداره بهبود کیفیت و ایمنی بیمار

دامنه :
بخش های درمانی و بانک خون آزمایشگاه مجتمع خیرین سلامت قم
هدف :
•    انتقال خون و فراورده سالم جهت تزریق به بیماران
•    ارائه خدمات درمانی با کیفیت
تعاریف :
حمل ایمن خون وفراورده های خوی یکی از مراحل مهم برای حفظ خون مورد نیاز بیماران می باشد وشامل ارسال آن از بانک خون به بیمارستانها می باشد . به این منظور توجه به نکات زیر حائز اهمیت می باشد :
مسئولیت و اختیارات :
مدیر خدمات پرستاری، پرستار، سرپرستاران، سوپروایزرهای بالینی، پزشک ارشد همووژیلانس، پزشک معالج،مسئول فنی آزمایشگاه ، مسئول بانک خون
شیوه انجام کار(چه فعالیتی، چه زمانی در چه محلی و توسط چه کسی انجام می شود):

1.    فرم درخواست تحویل خون وفراورده های خونی از پایگاه انتقال خون باید توسط پرسنل واحد بانک خون بیمارستان تکمیل وبه بخش خون پایگاه مربوطه ارسال شود .
2.    زنجیره سرد حمل خون و فراورده باید رعایت گردد. ( از طریق پایش دما و سیستم های سرمایشی مناسب ، حمل و نقل از طریق راههای ارتباطی مناسب و به حداقل رساندن مدت زمان حمل )
3.       در مورد واحدهای خون اتولوگ و گروه های خونی کمیاب باید دقت بیشتر به عمل آید .
4.       حداکثر زمان مجاز برای حمل و نقل خون و فرآورده های آن 24 ساعت است .
5.         همیشه باید در هر یخدان یا جعبه مخصوص حمل ، فقط یک نوع فرآورده ی خونی حمل گردد .
6.    حمل ونقل خون وفراورده های خون باید توسط وسیله نقلیه مجهز به وسایل ضروری وبرای حمل ونقل فراورده های خون صورت گیرد.
1.    حمل می بایست به وسیله افراد آموزش دیده دارای کارت شناسای ودر کمترین زمان ممکن انجام پذیرد.
2.    صدور کارت کارت توسط مدیر مرکز درمانی وآموزشی توسط سازمان آموزش توسط سازمان انتقال خون انجام می گیرد.
حمل ونقل خون کامل
1.    خون وفراورده های خونی مختلف (گلبول قرمز –گلبول قرمز شسته شده )باید با حرارت بین 1تا 10 درجه سانتی گراد انجام پذیرد خون کامل و خون شسته شده ،گلبول قرمز متراکم،کیسه خون اطفال ،خون اشعه داده شده،خون کم لکوسیت باید طوری حمل شود که دمای آنها بین 1 تا 10 درجه سانتی گراد حفظ شود.
2.    یخدان یا جعبه عایق دار مناسب انتخاب کنید . در قسمت کف یخدان یا جعبه عایق دار ماده جاذبی مثل کاغذ یا حوله قرار دهید یک کیسه پلاستیکی خالی با گنجایش مناسب داخل آن قرار داده و سپس آن را طوری باز کنید که دیواره های آن روی دیواره های یخدان قرار گیرد . در کف کیسه مجدداً ماده جاذب قرار دهید وترجیحا بالشتکی از کیسه حبابدار درست کرده ودر کف کیسه قرار دهید سپس واحدهای خون را داخل کیسه پلاستیکی قرار دهید (حداکثر 40 واحد RBC و یا 20 واحد WHOLE BLOOD) آن را در وسط کیسه قرار دهید ودر صورت عدم استفاده از data logger از دماسنج کالیبره استفاده شود. هوای اضافه داخل کیسه را با فشار خارج کنید و سپس بالای کیسه را Seal کرده یا با نوار چسب محکم ببندید.
3.    یخ نباید مستقیماً در کنار خون کامل یا PC قرار گیرد . باید بین واحدها و بسته های یخ حائل مناسب مانند مقوا یا روزنامه های تا کرده قرار داده شود. . روی حائل کیسه را با مقدار مناسب یخ که در فریزر مخصوص نگهداری پلاسما منجمد شده است ، بپوشانید . یخ باید قبل از خروج از فریزر کاملاً منجمد و سفت شده باشد و حتماً با فاصله با واحدهای خون قرار گیرد . یخ باید داخل دو کیسه بسته بندی شده باشد و بتواند دمای 10ـ 1 درجه سانتی گراد را به مدت 24 ساعت حفظ کند .
4.    برای حمل PC و خون کامل نباید از یخ خشک استفاده شود .
5.    درصورتیکه یک واحد خون یا PC از یخچال خارج شود و به مدت 30 دقیقه در دمای اتاق (25 درجه سانتی گراد) قرار گیرد ، دمای آن به بالاتر از 10 درجه سانتی گراد می رسد و واحد مربوطه دیگر قابل مصرف نمی باشد . بنابراین خون باید بلافاصله قبل از شروع بسته بندی از یخچال خارج شود .
6.    درصورتیکه برای حمل و نقل خون از یخدان استفاده شود یخدان باید تمیز و فاقد ترک خوردگی باشد .
7.    فضای حمل خون و PC نباید به حدی سرد باشد که یخ بزند .
8.    به تناسب دمای هوا و مدت زمان حمل باید مقداری یخ به صورت ذخیره در یخدان دیگری همراه محموله حمل شود تا درصورت لزوم از آنها استفاده شود که مقدار آن باید در آب و هوایی گرم حداقل به اندازه حجم خون باشد .
حمل و نقل پلاکت
1.    دمای مناسب برای حمل پلاکت 24ـ20 درجه سانتی گراد می باشد. بنابراین برای حمل و نقل پلاکت نباید از یخ استفاده شود .
2.    درصورتیکه دمای محیط بالا باشد از یک وسیله خنک کننده برای تنظیم دمای مناسب می توان استفاده کرد
3.    پلاکتها به محض رسیدن به مقصد باید داخل شیکر قرارداده شود.
حمل و نقل پلاسما
1.    دمای مناسب برای جابجایی فرآورده های پلاسمایی (FFP,CPP,PPP,CP)- 20 درجه سانتی گراد یا سردتر می باشد برای حفظ این دما حین حمل باید از ماشین های یخچال دارمناسب حمل ونقل انتخاب شود ،دقت شود که دمای ماشین یخچالدار 20 - درجه سانتی گراد ویا سردتر باشد دقت شود که درزمان بارگیری دمای ماشین 30 - درجه سانتی گراد ویا کمتر باشد وماشین حمل حتما آلارم داشته باشد که در دمای 22 - درجه سانتی گراد به صدا درآید.در صورت عدم وجود ماشین یخچالدار می توان از یخدان یا جعبه عایق دار مناسب استفاده کرد.(یخدان باید تمیز و فاقد ترک خوردگی باشد)
2.    نحوه آماده نمودن یخدان حمل پلاسما نیز مانند حمل RBC می باشد با این تفاوت که Ice bag را می توان بین یا روی واحد های پلاسما قرار دهید. دقت نمایید Ice bag   برای حمل پلاسما می بایست در فریزر 20 - درجه سانتی گراد وسردتر قرار داده شود. هوای کیسه حاوی پلاسما را خارج کرده وسپس درب کیسه را تا کرده یا با نوار چسب محکم ببندید سپس مجدا روی واحد های پلاسما را هم با Ice bag بپوشانید.
3.    برای حفظ این دما حین حمل ،از یخ خشک (dry ice ) می توان استفاده کرد
دریافت فرآورده های خون
1ـ پس از دریافت هر محموله دمای داخل جعبه را اندازه گیری کرده . روش اندازه گیری به این صورت است که در جعبه را   باز کرده ترمومتر را بین دو واحد در سطحی که برچسب ندارد ، قرار دهید در جعبه را بسته ، پس از 5 دقیقه در جعبه را باز کرده و دما را از روی آن بخوانید و ثبت کنید.
   واحدها را خارج کنیدو توسط دو نفر از پرسنل مشخصات و شماره های آنها را با فرم «مشخصات واحدهای خون و فرآورده ارسالی مطابقت دهید. درصورتیکه یک واحد خون یا PC ازیخچال خارج شود وبه مدت 30 دقیقه دردمای اتاق ( 25 درجه سانتی گراد ) قرارگیرد ، دمای آن به بالاتراز10 درجه میرسد و واحد مربوطه دیگرقابل مصرف نمی باشد . بنابراین خون باید بلافاصله قبل از بسته بندی ازیخچال خارج شود.
2ـ فرآورده ها را از نظر ظاهری بررسی نمایید.
الف ) توجه کنید که کیسه ها صدمه دیده نبوده و نشت نداشته باشد.
ب ) همولیز و تغییر رنگ نداشته باشد . درصورتیکه پلاسما به رنگ صورتی در آمده باشد ، رنگ محتوای کورد خیلی روشن تر به رنگ بنفش یا سیاه دیده شود نشانه همولیز است
ج ) لخته و حباب گاز در آن وجود نداشته باشد.
د ) برچسب فرآورده سالم و خوانا باشد.
ه ) تاریخ انقضاء سپری نشده باشد.
و ) حداقل یک قطعه کورد به آن متصل باشد.
3ـ پس از انجام مراحل فوق درصورت وجود هر نوع مشکل ، مانند طولانی شدن زمان حمل بیش از حد متعارف ، دمای نامناسب ، دریافت فرآورده هایی که از نظر ظاهری مشکل دار هستند یا هرگونه اختلاف بین مشخصات فرآورده با مشخصات ذکر شده . مراتب را بصورت مکتوب با توضیح شماره لیبل و نوع اشکال تهیه و به انتقال خون ارسال نمائید
    درهنگام دریافت خون ، کیسه های یخ نباید به طورکامل ذوب شده باشند.
نکات ایمنی حین حمل خون و فرآورده های آن
1ـ افرادی که در حمل و نقل خون و فرآورده شرکت می کنند ، باید افرادی آموزش دیده باشند . نحوه حمل و بسته بندی ، حفظ زنجیره سرد و دمای مناسب برای هر فرآورده ، چگونگی رویارویی با اتفاقات غیرمترقبه به آنها آموزش داده شود و بعداز گذراندن دوره های آموزشی برای این پرسنل درصورت موفقیت گواهی لازم صادر گردد.
این افراد باید برای هپاتیت ب واکسینه شوند.
3ـ این افراد باید حین کار از دستکشهای لاتکس استفاده کنند و زخمهای باز روی دست این افراد باید با پانسمان مناسب پوشانده شود.
4ـ در داخل اتومبیل حامل خون یا فرآورده باید همیشه محلول هیپوکلریت 5% یا ماده ضد عفونی کننده مناسب دیگری مانند ویرکون برای موارد نشت یا پارگی کیسه وجود داشته و همچنین مقداری ماده جاذب مثل کاغذ ، حوله ، گاز یا آستری به منظور جذب مایعات ، سطل درب دار ، خاکروبه و دستکش ضخیم در ماشین وجود داشته باشد.
5ـ درصورت حمل با ماشین پایگاه ، اتومبیل حمل خون بایستی فاقد نقص فنی بوده ، سوخت کافی داشته و درصورت امکان مجهز به چراغ گردان و آژیر باشد.
6ـ تکانها و ضربات شدید منجر به تخریب و آسیب گلبولهای قرمز می شود . بنابراین یخدان ها باید در محلی از ماشین که لغزنده نباشد ، ثابت شود.
7ـ فرآورده های منجمد در اثر انجماد بسیار حساس و شکننده می باشد و در حین حمل باید با احتیاط حمل شود . بی دقتی در این مورد باعث ترکیدگی کیسه و نشت پلاسما حین ذوب می شود . بهتر است کیسه های پلاسما داخل یک کیسه نایلونی دیگر قرار داده شده و سپس حمل شود.
8ـ به رانندگان باید آموزش داده شود که مأموریت حمل و نقل را در حداقل زمان ممکن انجام داده و در این مدت از انجام کارهای متفرقه خودداری شود و پس از رسیدن به مقصد ، خون و فرآورده باید در اسرع وقت به بانک خون منتقل شود.
منابع :
•    عوارض انتقال خون (انتشارات مرکز تحقیقات سازمان انتقال خون)
•    آموزشهای بالینی برای کارکنان طب انتقال خون با استفاده از تجربه های سیستم هموویژلانس ایران و انگلستان (تهیه شده در دفتر معاونت فنی و فناوری های نوین سازمان انتقال خون)
تسهیلات و امکانات :
فرم های هموویژولانس کلد باکس
مستندات :
        اوراق و فرم های مرتبط