مراقبت معنوی در بخشهای درمانی
معنویت به‌عنوان یکی از نیازهای درونی انسان است. همان آگاهی ذهنی یا نیروی فراتر از جنبه‌های مادی زندگی می‌باشد که اغلب موجب آرامش روح و جسم می‌گردد.
در متون پرستاری تعریف منفردی از معنویت ارائه نشده است ولی در بیشتر متون برای معنویت معانی، عشق ،شفقت، مراقبت و تفوق ،ارتباط باخدا و ارتباط با بدن و ذهن و روح را ذکر کرده‌اند.
عده‌ای مراقبت معنوی را مرتبط با مذهب وعده‌ای آن را با یک دید وسیع‌تر می‌بینند و تعریف می‌کنند.البته همه مراقبت‌هایی که انجام می‌دهیم بالقوه معنوی هستند.
مراقبت معنوی به‌عنوان حضور حمایت گرایانه، شامل موارد زیر می‌باشد:
* توجه کردن
* گوش دادن فعال
* ارتباط متقابل کلامی و غیرکلامی
* لمس بیمار
* دعا و نیایش با بیمار و برای بیمار
* انجام تشریفات مذهبی
* ارجاع بیمار به یک روحانی و
* وقت گذاشتن برای بیمار ،
* بودن با بیمار
* مشارکت در تجربه کشیدن درد ،
* دادن معنا و ارزش بخشیدن به زندگی
* درک مددجو.
در مراقبت معنوی ممکن است اقدامات ذیل انجام شود:
بودن با بیمار در تجربه کشیدن درد و رنج یا دیگر مشکلات و نیازهای بیمار ،گوش دادن به صحبت‌های بیمار در هنگام اضطراب یا احساساتی مانند ترس ،عصبانیت و تنهایی و افسردگی،غم و اندوه ،لمس کردن بیمار به‌صورت جسمی ،عاطفی،و در کنار او حضور داشتن و گفتن یک جمله مهربانانه از مهم‌ترین اقدامات مراقبت معنوی است
نیازهای معنوی بیماران متفاوت است و باید پرستار آن‌ها را به‌طور سامانمند بررسی کند و بر اساس طرح و فرایند پرستاری آن را انجام دهد
گروه درمان تعهد اخلاقی دارد که فقط مشکلات جسمی بیمار را بررسی نکند بلکه دیسترس های روانی و معنوی بیماران را هم بررسی کنند. بر اساس تعریف معنویت و مراقبت معنوی گروه درمان ملزم هستند که بیمار را به‌عنوان کل در نظر بگیرد و برای او مراقبت همراه با احترام و شفقت را فراهم کند و بنابراین اساس مراقبت معنوی با در نظر گرفتن فرد به‌عنوان کل یا مراقبت کل‌نگر است.
تعیین نیازهای معنوی در بیمار و خانواده او:
پرستار با ارتباط با بیمار و خانواده‌اش و طرح سؤالاتی که در ذیل آمده است می‌تواند این نیازها را مشخص کند
* آیا کسی یا چیزی هست که بتواند در شرایط سخت به شما کمک کند
* وقتی نیاز به کمک دارید چه کسی به شما کمک می‌کند آیا آنان در دسترس هستند
* آیا عملکردهای مذهبی وجود دارد که به شما کمک کند
* وقتی در زندگی به مشکل می‌خورید چه منابع قدرتی وجود دارد که به شما کمک می‌کند
* چطور آنچه برای شما اتفاق افتاده را حس می‌کنید
درزمینهٔ معنویت و مشکلات تهدیدکننده زندگی هفت تشخیص پرستاری وجود دارد که در بررسی نیازهای معنوی بیمار و خانواده کمک‌کننده است که عبارت از:
1) درد معنوی:بیان اینکه در رابطه با خالق خود دچار زجر و ناراحتی است و آرامش ندارد
2) بیزاری معنوی: بیان احساس تنهایی یا دور بودن از خدا، دور شدن از زندگی روزمره، بیان احساس بدبختی یا بیان می‌کند که خدا کجاست؟
3) اضطراب معنوی: ابراز ترس از تنبیه یا خشم خدا و ابراز این مسئله که خدا از رفتار او ناراحت است
4) گناه معنوی:احساس این مسئله که باید کاری انجام می‌داده ولی کوتاهی کرده و انجام نداده است و یا کاری انجام داده که مورد رضایت خدا نبوده است.
5) خشم معنوی:یک نوع احساس ناامیدی و خشم و اندوه نسبت به خدا است و خانواده از اینکه فرد موردعلاقه آن‌ها مورد درد و رنج است دچار عصبانیت و خشم نسبت به خداوند هستند
6) فقدان معنوی::بیان احساس خاتمه عشق به خدا و بیگانگی باخدا و هر آنچه خوب است .احساس دوری می‌کند.
7) ناامیدی معنوی: بیان اینکه هیچ امیدی در رابطه با درخواست کمک از خدا وجود ندارد و یا اینکه خدا بیشتر از این از یک فرد مراقبت نمی‌کند
مداخلات مراقبت معنوی در بیمار
* تسهیل رشد معنوی
الف :تشویق بیمار و خانواده‌اش به بیان احساسات خود
ب) برگزاری مراسم دعا
ج)شرکت در فعالیت‌های مذهبی
د)فراهم کردن محیطی که بیمار و خانواده بر روی افکار خود تأمل داشته و با تشویق به تنفس‌های عمیق و شنیدن آواهای معنوی مثل صوت قران ،صدای آب یا پرندگان دعوت به صبر شوند
* حمایت معنوی:
در صورت درخواست بیمار و خانواده در جهت حمایت از بیمار و خانواده‌اش برای آن‌ها شرایط مناسبی را برای عبادت، دعا، سنت‌ها و آیین‌های مذهبی فراهم می‌آوریم ممکن است بیمار و خانواده‌اش نیاز به اشیا عبادتی مثل تسبیح یا مهر و خاک تیمم داشته باشند که برای آن‌ها فراهم می‌کنیم و به آن‌ها اطمینان می‌دهیم که هیچ مانعی برای انجام مراسم‌های مناسب یا اعتقادات آن‌ها وجود ندارد
* حضور:
بودن و همراه بودن با بیمار و خانواده بیمار ازنظر جسمی و روانی در زمان مناسب یکی از اقدامات مناسب معنوی می‌باشد
در جهت اقدام معنوی برای همراهی خانواده اقدامات ذیل توصیه می‌شود:
الف) به خانواده نشان دهید که آنان را موردپذیرش قرار داده‌اید
ب) ارتباط کلامی همراه یکدلی داشته باشید یا به خانواده بیان کنید که تجربه او را درک می‌کنید
ج) به نگرانی خانواده گوش فرا دهید
د) در صورت مناسب بودن ،خانواده را برای نگرانی‌ها لمس کنید
* گوش دادن فعال
به پیام‌های کلامی و غیرکلامی خانواده توجه کنید . بدون قضاوت کردن به خانواده گوش فرا دهید و به عواطف و احساسات خانواده واکنش نشان دهید
* خوش‌خلقی، خوش‌رویی ، مهربان بودن
آنچه را که برای خانواده خوشحال‌کننده یا سرگرم‌کننده است برای تثبیت ارتباطات و رها شدن از تنش و عصبانیت و سهولت یادگیری یا سازگاری یا احساسات دردناک تسهیل می‌کنیم می‌توان برای این منظور از داستان‌های سرگرم‌کننده مثل داستان‌های مذهبی یا برگرفته از ادبیات کهن استفاده کنیم تا باعث آرامش خانواده می‌شود
* لمس
از طریق لمس هدفمند یا خانواده ارتباط برقرار کنید
لمس یکی از اقدامات مراقبت معنوی است که به‌وسیله پرستار به‌قصد درمان انجام می‌شود و پرستار با رعایت شئونات اسلامی برای تأمین حمایت عاطفی می‌تواند با بیمار و خانواده‌اش دست آن‌ها را بگیرد.
* آوا درمانی:
برای کمک در جهت تغییر رفتار ،احساسات یا حالات فیزیولوژیکی از آوا درمانی کمک بگیرید آوا درمانی باید بیانی از عمق و احساس معنویت خانواده و متناسب بافرهنگ و مذهب او باشد در جهت اقدام معنوی آوا درمانی می‌توان به آوای قران،ادعیه،صدای آب،موسیقی سنتی (تار،سنتور....)استفاده می‌شود
* القای امید:
امید قسمت مهمی از ایمان است و بر اساس صداقت است و فقط یک تفکر واهی و پوچ نیست و ریشه امید در واقعیت است.مراقبین نباید به بیمار امید کاذب بدهند ولی باید در جهت سازگاری با واقعیات و ساختن معنای جدید زندگی ،آن‌ها را امیدوار به آینده کنند.
پایش ها | مجتمع آموزشی پژوهشی درمانی خیّرین سلامت (muq.ac.ir)
