تراکئوستومی باز کردن یک راه هوایی در مسیر راه هوایی است که شما آنرا به صورت یک حفره در زیر گلو مشاهده می کنید.که بر حسب نیاز بیمار ممکن است دائم یا موقت باشد.
لوله های تراکئوستومی در اندازه ها و جنس های مختلفی است که دارای یک قسمت بیرونی با دو بال طرفی است که توسط یک نوار باریک به دور گردن ثابت می شود. نزدیک انتهای لوله یک کاف قرار دارد که هنگام باد شدن با تراشه مماس می شود و به این ترتیب می توان به بیمار تنفس با فشار مثبت داد. همچنین کاف باد شده از خروج آن نیز جلوگیری می کند و مانع ورود ترشحات از دهان و معده به ریه می شود. در زیر لوله تراکئوستومی یک عدد گاز قرار دارد تا باعث جذب ترشحات تراکئوستومی شود. این گاز از ایجاد عفونت نیز پیشگیری میکند.
در چه مواردی از تراکئوستومی استفاده میشود:
صدمه به حنجره در اثر تروما
نیاز به تهویه مکانیکی دراز مدت
تخلیه ترشحات حجیم از راههای تنفسی و پاک سازی موثرتر ترشحات
پیشگیری از ورود (آسپیره )ترشحات دهان و معده به راههای هوائی
اختلالات دائمی راه هوایی فوقانی نظیر سرطان حنجره
انسداد راههای هوایی
بیماران با کاهش سطح هوشیاری که توانائی کنترل راه هوائی را ندارند.
تراکئوستومی چه مزایایی دارد؟
راه هوایی مطمئنی است برای خروج ترشحات مجاری تنفسی بیمار
در بیمارانی که مدت طولانی از دستگاه تهویه مکانیکی استفاده می کنند و راه هوایی مطمئنی برای تنفس ندارند استفاده می شود.
از ورود مواد خارجی، ترشحات دهانی یا محتویات معده به ریه در بیمارانی که کاملاً هوشیار نیستند پیشگیری میکند.
مزایای لوله تراکئوستومی نسبت به لوله های تراشه :
راحت تر بودن بیمار و پاک سازی موثرتر ترشحات.
در بیمارانی که هوشیار هستند، بیمار می تواند براحتی از طریق دهان غذا بخورد.
عوارض شایع در تراکئوستومی :
انسداد مجرای لوله تراکئوستومی توسط دیواره تراشه
انسداد مجرای لوله تراشه توسط ترشحات
خونریزی از محل انسزیون
آمفیزم زیر جلدی
کم باد شدن یا پارگی کاف
اکستوبه شدن(خارج شدن) اتفاقی
ایجاد فیستول تراشه و ازوفاژ
ساکشن کردن تراکئوستومی چگونه است؟
در اغلب بیمارانی که تراکئوستومی شده اند مکانیسم سرفه ضعیف است. این بیماران برای دفع ترشحات دستگاه تنفس دچار مشکل هستند و نیاز به ساکشن دارند. زمانی باید بیمار را ساکشن کنید که صدای غیر طبیعی در ریه ها شنیده شود یا اینکه شما ترشحات را مشاهده نمایید.توجه داشته باشید که ساکشن کردن غیر ضروری علاوه بر آنکه خطر عفونت را بالا می‌برد باعث آسیب به دستگاه تنفسی بیمار می شود.
قبل از انجام ساکشن حتماً از دستگاه بخور و فیزیوتراپی قفسه سینه استفاده کنید. این کار باعث رقیق تر شدن و کنده شدن ترشحات از مسیر راه هوایی میشود و عمل ساکشن کردن به طور موثرتری انجام می پذیرد.
قبل از انجام عملیات با بیمار صحبت کنید و بگویید امکان دارد حین ساکشن کردن احساس ناخوشایندی داشته باشد. او را به آرامش دعوت کنید
قبل از ساکشن دست خود را بشویید و ماسک بزنید.
3-5 دقیقه به بیمار اکسیژن با غلظت 10 لیتر بدهید این کار باعث میشود بیمار حین ساکشن کردن دچار کمبود اکسیژن نشود.
سپس دستگاه ساکشن را روشن کنید و روی دور متوسط تنظیم نمایید . ساکشن را روشن کنید و بین80-120 میلی متر جیوه قرار دهید، (دور دستگاه نباید بیش از 120 میلی متر جیوه باشد) لوله رابط ساکشن را به دستگاه ساکشن وصل نمایید و سر ساکشن (ترجیحا سفید رنگ) را بدون آنکه از پوشش کامل خارج کنید به لوله رابط ساکشن وصل کنید سپس بیمار را در وضعیت نیمه نشسته قرار دهید دستکش استریل بپوشید و سر ساکشن را بدون آنکه با جایی تماس پیدا کند از پوشش خارج کنید.
مقدار نرمال سالین را توسط کاتتر ساکشن بکشید (جهت چک کردن کارکرد ساکشن) سر ساکشن را حدود 10 تا 15 سانتی متر وارد تراکئوستومی کرده و با یک چرخش 360 درجه به آرامی بین انگشت شست و اشاره چرخانده و آنرا از تراکئوستومی خارج نمایید. هیچ گاه سر ساکشن را بیش از 10 تا 15 سانتی متر وارد لوله تراکئوستومی نکنید. این عمل باعث آسیب به بافت ریه و خونریزی آن می شود.
این عملیات نباید بیش از 10 ثانیه طول بکشد چون افزایش زمان ساکشن باعث کاهش اکسیژن بیمار و خوابیدن ریه های روی هم می شود و کمبود اکسیژن به هر دلیلی میتواند اثرات جبران ناپذیری بر مغز بیمار بگذارد.
بسته به میزان ترشحات بیمار این عمل را چندین بار تکرار نمایید. دقت کنید در بین هر بار ساکشن کردن به اجازه دهید بیمار به صورت طبیعی تنفس کند و به بیمار 5-3 دقیقه اکسیژن با غلظت 10 لیتر بدهید و لوله ساکشن را با سرم شستشو بشویید.
دستگاه تنفس بیمار بسیار حساس و آسیب پذیر است پس لطفاً نکات استریل را به دقت رعایت نمایید.
هیچ گاه به صرف اینکه ترشحات بیمار بسیار زیاد است بیشتر از 10 ثانیه سر ساکشن را در راه هوایی بیمار نگه ندارید.
در صورت مشاهده ترشحات خونی همراه با عملیات ساکشن 2 سی سی آب مقطر استریل وارد تراکئوستومی نمایید با انجام این کار خونریزی کنترل می شود در این صورت از ادامه ساکشن خودداری نمایید زیرا بافت سیستم تنفسی آسیب دیده است. در صورت تکرار خونریزی حتماً با پزشک یا پرستار تماس بگیرید.
بعد از اتمام عملیات ساکشن 10 دقیقه به بیمار اکسیژن با درصد بالا بدهید. بعد از آنکه متوجه شدید وضعیت تنفس بیمار کاملاً مطلوب است میتوانید اکسیژن را قطع کنید.
سر ساکشن ها یکبار مصرف هستند بعد از هر بار استفاده باید دور انداخته شوند.
ساکشن را ترجیحاً بهتر است قبل از وعده غذایی، قبل از خواب و بعد از خواب انجام دهید. اما دقت داشته باشید که عملیات ساکشن زمان مشخصی ندارد و در واقع بر حسب نیاز بیمار است.
هرگز سر ساکشنی که وارد دهان بیمار کرده اید را وارد تراکئوستومی نکنید زیرا بلافاصله باعث انتشار عفونت میشود.
بعد از هر بار ساکشن مقداری سرم شستشو وارد لوله رابط ساکشن کنید تا ترشحات کاملاً از لوله پاک شود و دستگاه ساکشن برای استفاده مجدد آماده گردد.
بعد از اتمام عملیات ساکشن سر لوله رابط را با یک گاز استریل بپوشانید.
در صورتی که ترشحات بیمار زیاد است یا به راحتی خارج نمی شود و یا به صورت تکه های جامد در آمده است مدت زمان بیشتری به بیمار بخور دهید و مجدداً عملیات ساکشن را تکرار کنید. نوشیدن مایعات گرم نیز میتواند موثر باشد. اگر ترشحات به خوبی خارج نشد، از یک نفر کمک بخواهید و نفر دوم حدود 2 سی سی آب مقطر را در تراکئوستومی بریزد سپس دوباره ساکشن کنید.
در صورتی که سر ساکشن به راحتی وارد تراکئوستومی نمیشود میتوانید آن را با مقدار کمی سرم شستشوی استریل و یا ژل لوبریکانت آغشته نمایید و مجدداً برای انجام عملیات ساکشن اقدام نمایید.
هنگام ساکشن کردن به آرامی لوله تراکئوستومی را بادست نگه دارید تا از بیرون آمدن آن ممانعت کنید.
لوله رابط ساکشن را روزانه تعویض کنید.
در حین ساکشن بیمار را تشویق به سرفه نمایید. این کار باعث کنده شدن ترشحات انباشته شده در انتهای راه هوایی میگردد.
چه نکاتی در بیماران دارای تراکئوستومی باید رعایت شود؟
با توجه به اینکه در بیماران تراکئوستومی شده، هوا از روی تارهای صوتی عبور نمیکند ، صحبت کردن آنها بدون صدا میباشد. شما میتوانید از طریق لب خوانی یا از طریق نوشتن مطالب با وی ارتباط برقرار کنید.
کاف تراکئوستومی باید به میزان کافی پراز هوا باشد در صورتی که کاف پرنباشد هنگام تغذیه ممکن است باعث شود مواد غذایی و ترشحات ناحیه دهان وارد مسیر راه هوایی شود.
وقتی کاف به حد لازم پر از هوا نباشد تنفس بیمار صدایی خرخر مانند میدهد ، در صورت مشاهده این حالت به پرستار خوداطلاع دهید و در صورتی که بیمار ترخیص شده است از طریق تماس با پزشک یا پرستار مشکل را بر طرف نمایید.
گازی که در زیر تراکئوستومی قرار میگیرد را قیچی نکنید زیرا ممکن است پرزها وارد تراکئوستومی شده و ایجاد آبسه در مجاری تنفسی کند.
در صورتی که گاز زیر تراکئوستومی آلوده به ترشحات گردید و مرطوب شد، چندین بار در روز باید تعویض شود.
در صورت آلوده شدن بند تراکئوستومی به ترشحات با رعایت اصول ایمنی آن را تعویض نمایید.
بند تراکئوستومی را طوری ببندید که دو انگشت به راحتی از زیر آن رد شود.
قبل از هر بار تغذیه چک کنید کاف تراکئوستومی پر از هوا باشد.
مراقب باشید کاف را قیچی نکنید. در صورت قیچی شدن یا سوراخ شدن کاف ازپزشک یا پرستار کمک بگیرید و مراقب باشید تراکئوستومی از جای خود خارج نشود.
در حین استراحت کردن احیاناً پتو، ملحفه و … روی تراکئوستومی بیمار را مسدود نکند.
از ارتباط بیمار با افرادی که مبتلا به سرما خوردگی یا دیگر عفونتهای دستگاه تنفسی هستند جلوگیری کنید.
مراقب باشید محل استراحت بیمار عاری از گرد و خاک باشد و اگر مگسی وجود دارد از پشه بند و یا پارچه توری برای جلوگیری از وارد شدن پشه و مگس در لوله تراکئوستومی استفاده کنید.
هیچ شی ء خارجی را هرگز وارد تراکئوستومی نکنید.
در صورتی که ترشحات مسیر تراکئوستومی را مسدود کند بیمار دچار کمبود اکسیژن و نهایتاً خفگی میشود. پس در این رابطه دقت کافی داشته باشید.
در صورتی که لوله تراکئوستومی به هر دلیلی از جای خود خارج شد برای جاگذاری آن اقدام نکنید. بلکه بلافاصله به بیمار از مسیر تراکئوستومی اکسیژن بدهید و از پزشک یا پرستار کمک بگیرید.
سردی بیش از حد هوا یا خشک بودن هوای محیط می تواند سبب آزردگی بیمار شود.
هر گونه تغییر در وضعیت تنفس بیمار نیاز به اقدام فوری دارد و در صورت وجود سختی در تنفس ، هیپوکسی، تحریک پذیری، تند شدن تنفس ، استفاده از عضلات فرعی تنفسی و کاهش درصد اکسیژن خون و شک به انسداد ، بلافاصله راه هوایی را ساکشن کرده و در صورت هوشیاری از بیمار می خواهیم سرفه و تنفس عمیق انجام دهد با پزشک یا پرستارتماس بگیرید.
فیزیوتراپی تنفسی شامل ضربه ،دق و ایجاد لرزش و کوبش پشت کتف وکمر بیمار، ماساژ پشت، و سرفه ، کمک به تخلیه ترشحات و بافت ریه کرده و توانایی استفاده از ماهیچه های تنفسی را افزایش می دهد و سبب پیشگیری از آتلکتازی و کاهش احتمال عفونت می شود و باید روزانه چندین بار انجام شود.
پرستار یا مراقب بیمار باید مراقب نشانه ها و علائم اولیه عفونت بعد از عمل باشد و در صورت بروز تب، تاکیکاردی، افزایش ترشح چرکی ، بوی بد ترشحات، حساسیت و قرمزی به پزشک اطلاع دهد.
در صورت استفاده از روش های استریل در طی ساکشن کردن یا دستکاری، شانس عفونت کم است و جهت پیشگیری از عفونت بهتر است لوله های تراکئوستومی هر 7-5 روز تعویض گردد.
پوست اطراف تراکئوستومی باید توسط نرمال سالین از ترشحات پاک و توسط پانسمان خشک پوشانده شود. اگر دلمه روی پوست بوجود آمده باید ماده مرطوب کننده بدون روغن روی پوست مالیده و سپس با پنست استریل دلمه ها را از روی پوست برداشت.
تغذیه بعد از عمل با لوله بینی- معدی صورت می گیرد و پس از تجویز پزشک تغذیه بیمار با مایعات از طریق دهان شروع می شود و بتدریج غذاهای جامد بر حسب تحمل بیمار در برنامه غذایی گنجانده می شود.
از مصرف غذاهای زیاد شیرین که باعث ترشح بزاق و تضعیف قدرت چشایی می شود، خودداری شود.
خارج کردن لوله تراکئوستومی :
در مورد بیمارانی که هوشیاری و یا وضعیت تنفسی آنها بهبود یافته است که توانایی سرفه موثر دارند و بلع خوبی دارند، می توان زیر نظر متخصص بیهوشی یا فوق تخصص ریه یا پزشک معالج جهت خارج کردن لوله تراکئوستومی اقدام کرد.
با آرزوی سلامتی و شادابی
مجتمع آموزشی درمانی خیرین سلامت قم
واحد آموزش سلامت طاهره حسینی خو ، ایمنی بیمار سعید اسپنانی
