استرس و مقابله

واحد آموزش مجتمع خیرین سلامت

استرس، واژه فشار روانی را اولین بار هانس سیله HANS SELYE  روان‌پزشک و روانشناس اتریشی معروف به پدر سرشناس فشار روانی در سال 7396 در دانش پزشکی بکار برد استرس پدیدهای است که همه انسان‌ها کم‌وبیش در  طول  زندگی  خود  با  آن  مواجه  می‌شوند و شرایطی را فراهم  می‌کند که در آن تجارب فردی نسبت به موقعیت عادی تغییر می‌کند.

منابع استرس:

عوامل استرس‌زا را به  موقعیتی و تکاملی می‌توان تقسیم‌بندی کرد

عوامل استرس‌زای موقعیتی مثل:

• مرگ فردی از خانواده
• ازدواج یا طلاق
• تولد فرزند
• شغل جدید
• بیماری

عوامل استرس‌زای تکاملی مثل:

• کودکی:شروع مدرسه،برقراری ارتباط با همسالان،رقابت
• نوجوانی:تغییر شکل بدن،مستقل شدن،انتخاب شغل
• جوانی:ازدواج،ترک خانه،ادامه تحصیل ،شروع یک حرفه
• میان‌سالی:تغییرات جسمی ناشی از سن،پیر شدن والدین،کمک به فرزندان نوجوان جهت کسب استقلال
• سالمندی:کاهش توانایی جسمی،تغییر محل سکونت،بازنشستگی،مرگ همسر و دوستان

سندرم سازگاری عمومی (GSA)

سندرم سازگاری عمومی (GSA) یک پاسخ چند سیستمی به استرس است که شامل سه مرحله احساس خطر ،مرحله مقاومت،مرحله فرسودگی است

مرحله احساس خطر:

در محیط طبیعی احتمالاً بیشتر پاسخ‌های سازگاری نسبت به تهدید ، جنگ یا گریز می‌باشد . هنگام انجام جنگ و گریز بدن باید آماده باشد ، ضربان قلب افزایش می‌یابد ، مردمک چشم گشاد می‌شود ، گوارش متوقف می‌گردد ، عضلات جهت جنگ یا گریز منقبض می‌شوند . قشر غده فوق کلیوی به میزان زیادی تحریک می‌گردد و سطح انگیختگی بدن از سطح تعادل حیاتی بیشتر می‌شود . این اولین مرحله از الگوی سه مرحله سلیه است که او آن را هشدار نامید .

مقاومت

اگر جنگ یا گریز ناموفق یا نامناسب باشد فرد دوباره در معرض عوامل استرس‌زا قرار می‌گیرد و به همین دلیل کارکردهای بدن در همان سطح انگیختگی بالاتر از سطح حیاتی باقی می‌ماند . برای رهایی از این وضعیت ، منابع بیرونی موردنیاز هستند که به‌وسیله آن‌ها اقداماتی که کارکردهای جسمانی بهنجاری مانند گوارش لازم است و سیستم ایمنی بدن محافظت می‌گردد . مرحله دوم از الگوی سلیه است که آن را به‌عنوان مرحله مقاومت مورداشاره قرارداد . اما در این مرحله بدن ممکن است با تهدید سازگار شود که مقابله است . باوجوداین کاهش منابع و ذخایر ضروری برای سایر کارکردهای جسمانی آسیب‌هایی را به وجود خواهد آورد .

فرسودگی

سرانجام اگر تهدید برطرف نشود ، بدن وارد سومین مرحله می‌شود که مرحله فرسودگی نامیده شده است . در مرحله فرسودگی بدن به مدت طولانی نمی‌تواند با فشار روانی به شکل مناسبی مواجه شود و به همین دلیل دچار ضعف اندام ، جراحت و درنهایت مرگ می‌شود .

شاخص‌های استرس

برای استرس شاخص‌های فیزیولوژیکی روان‌شناختی و شناختی وجود دارد.

شاخص فیزیولوژیک:

 شامل تظاهرات بالینی زیر است:

گشادشدن مردمک‌ها،افزایش تعریق،افزایش ضربان قلب،رنگ‌پریدگی پوست،افزایش حجم خون از طریق افزایش احتباس سدیم و آب به‌واسطه آزاد شدن مینرالوکورتیکوئیدها،افزایش عمق و تعداد تنفس ،کاهش برون ده ادراری،خشکی دهان،افزایش قند خون به علت آزاد شدن گلوکوکورتیکوئیدها و گلوکونئوزنز

شاخص‌های روان‌شناختی

شاخص‌های روان‌شناختی شامل اضطراب،ترس،خشم،افسردگی و مکانیسم‌های ایگو می‌باشند.

• اضطراب به‌عنوان متداول‌ترین پاسخ به استرس چهار سطح دارد:

خفیف:برانگیختگی خفیف ایجاد می‌کند که درک و یادگیری و توانایی‌های بهره‌وری را افزایش می‌دهد

متوسط:فرد احساس تنش عصبانیت یا نگرانی دارد و توانایی درکی محدود می‌شود و روی جنبه منفی استرس تمرکز می‌کند

شدید:بیشتر انرژی فرد مصرف می‌شود و درک کاهش پیدا می کندو فرد قادر به تمرکز نیست

هراس:یک سطح مقاوم و وحشتناک از اضطراب است که کنترل خود را از دست می‌دهد و نسبت به سطوح دیگر کمتر احساس می‌شود.

• ترس: هیجان یا احساسی از بیم است که به‌وسیله خطر معلوم یا قریب‌الوقوع درد یا هر تهدید درک شده دیگری برانگیخته می‌شود.
• خشم:وضعیتی عاطفی مبتنی بر احساس ذهنی کینه و دشمنی با رنجش شدید می‌باشد

هشدار ایمنی:زمانی که پرستار با مددجوی خشمگین در ارتباط است و در این زمینه نگران ایمنی خودش است باید از آن موقعیت دوری کند و از دیگران کمک بگیرد.

• افسردگی:یک واکنش رایج به استرس است که علائم رفتاری آن شامل تحریک‌پذیری عدم تمرکز فقدان میل جنسی گریه اختلال خواب انزوای اجتماعی....است
• مکانیسم‌های دفاعی ایگو:شامل

انکار(مدیر به کارمندش بگوید که مجبور است او را اخراج کند،کارمند در مسیر خانه در مورد شغل جدید جستجو می‌کند)

همانندسازی(مریضی که پس از بستری شدن در بیمارستان تصمیم می‌گیرد پرستارش شود)،

جابجایی (دانشجویی که نمره پایین می‌گیرد وقتی همسرش در مورد نمره سؤال می‌کند احساسش را روی او خالی می‌کند)......

شاخص‌های شناختی:

با پاسخ‌های تفکری به استرس مشخص می‌شود که شامل ساختاریابی،خودکنترلی،خودتنظیمی،سرکوب،خیال‌پردازی است.

مدیریت استرس

هرچند استرس بخشی از زندگی روزمره است اما به‌طور قابل‌توجهی فردی است موقعیتی که برای یک فرد استرس‌زا است برای فرد دیگر استرس‌زا نیست روش‌های کاهش استرس در هر فردی متفاوت است پرستاری که به نیاز مددجو توجه دارد می‌تواند روش‌های زیر را جهت کاهش استرس در بیمار انتخاب کند

ورزش:ورزش منظم سبب ارتقا سلامت جسمی و روانی می‌شود که می‌توان به افزایش تون عضلانی و افزایش عملکرد قلبی و ریوی و کاهش تنش و کسب حس آرامش و نشاط اشاره کرد

تغذیه:توصیه به کاهش مصرف کافئین،نمک ،چربی،شکر و اصلاح مصرف ویتامین  در کاهش استرس مؤثر است

خواب:باعث برگشت انرژی به بدن می‌شود که برای فراهم کردن آن از فن‌های آرام‌سازی و مدیریت درد می‌توان سود جست

به‌کارگیری روش‌های آرام‌سازی:

این موارد شامل:

• تمرینات تنفسی
• ماساژ
• تصویرسازی
• یوگا
• مراقبه و مدیتیشن
• لمس درمانی
• موسیقی‌درمانی
• شوخی و خنده
• دعا خواندن

کاهش اضطراب و استرس در بیماران

• با توجه گوش دهید سعی در درک نگرش مددجو داشته باشید
• یک جو صمیمانه و مبتنی بر اعتماد ایجاد کنید
• با عبارات کوتاه و واضح ارتباط برقرار کنید

 روش‌های تعدیل خشم

• به خاطر داشته باشید که بین خشم و پرخاشگری تفاوت وجود دارد
• با هر مددجو به آرامش و یا اطمینان بخشی برخورد کنید این باعث می‌شود که مددجو احساس امنیت داشته باشد
• مددجو را تا حد امکان در مراقبت از خودشان سهیم کنید این کار به کاهش خشم آن‌ها کمک می‌کند

روش‌هایی دارویی در کنترل استرس:

مهارکننده باز جذب سروتونین(ssri)-سرترالین کلراید

این دارو در درمان افسردگی،اختلال اضطراب اجتماعی،سندرم استرس پس از حادثهPTSD))،اختلال هراس،اختلال ملال بیش از قاعدگی در افراد بالای بیش از 18 سال استفاده می‌شود . این دارو از باز جذب سروتونین از طریق انتقال سلول عصبی پیشگیری می‌کند.

دوز این دارو یک‌بارمصرف است و باید با آب کافی مصرف شود.

عوارض جانبی :خشکی دهان ،بی‌خوابی،عوارض جنسی،اسهال،تهوع و خواب‌آلودگی .مصرف این دارو در زیر 18 سال ممنوع است و باید ازنظر افکار خودکشی و بدتر شدن افسردگی تحت نظر باشند این دارو نباید بدون مشورت با کادر درمان قطع شود.

مدیریت استرس شغلی گروه پرستاری

گروه پرستاری همانند مددجویان مستعد اضطراب و استرس هستند.پرستاران می‌توانند به‌وسیله کاربرد روش‌های مدیریت استرسی که برای مددجویان گفته شد از فرسودگی پیشگیری کنند .

پیشنهاد‌های زیر جهت کنترل استرس در کارکنان کمک‌کننده است:

• طراحی یک برنامه آرام‌سازی روزانه با یک‌زمان کافی جهت کاهش تنش مثل خواندن،گوش کردن به موسیقی،غوطه‌ورسازی در تیوپ یا مراقبه
• تنظیم یک برنامه ورزشی منظم جهت تخلیه انرژی
• مطالعه روش‌های قاطعیت جهت غلبه بر احساساتی چون قدرت در ارتباط با دیگران،یادگیری در مورد نه گفتن
• یادگیری در موردپذیرش ضعف‌های خود و دیگران و درک آن‌ها به‌عنوان یک تجربه یادگیری سازنده
• آنچه نمی‌توانید تغییر بدهید را بپذیرید در هر موقعیتی محدودیت‌های خاص وجود دارد اگر دستورالعمل‌ها و خط‌مشی‌ها سبب استرس می‌شود در تغییرات سازنده سهیم شوید
• اگر برای تشخیص نگرانی‌ها و مقابله نیاز به کمک دارید از مشاوره کمک بگیرید.

ارتباط درمانی | مجتمع آموزشی پژوهشی درمانی خیّرین سلامت