مسائل قانونی در گروه پرستاری
در دهه گذشته یکی از مهم‌ترین اولویت‌های برنامه‌های پرستاری ، آشنا کردن پرستاران محترم با قوانین و مقرّارت حاکم بر سازمان‌های بهداشتی و درمانی است .
این‌یک اصل کلی است که گروه درمان باید قانون را به‌عنوان یک عنصر کلیدی در فعالیت‌های خود در نظر بگیرد و پرستاران به‌عنوان افرادی که بیشترین تماس را با بیمار دارند باید فعالیت‌های درمانی را در چارچوب ضوابط و قوانین تصویب‌شده ،انجام دهند که این خود باعث می‌شود تا در فرایند تصمیم‌گیری قانونی از آن‌ها حمایت شود و در هنگام نیاز آن‌ها بتواند با توجه به اینکه کار قانونی انجام داده‌اند ،قانون از آن‌ها محافظت کند.
همچنین با توجه به اینکه مسئولیت پرستاران به‌طور قابل‌توجهی نسبت به قبل افرایش پیداکرده است و با توجه به اینکه حیطه کارگروه پرستاری به‌طور چشمگیری بیشتر شده و در حال حاضر course های آموزشی زیادی به پرستاران داده‌شده است مثل پرستاری در منزل و یا توانایی پرستاران در تشکیل دفاتر پرستاری و خیلی جایگاه‌های دیگر ....این توسعه نقش پرستاری که شامل نقش‌های داخل بیمارستان و نقش‌های مربوط به جامعه ،کلینیک،درمانگاه‌ها و غیره است باعث شده که پرستاران بیشتر در معرض مشکلات قانونی باشند و لزوم مطلع بودن گروه پرستاری از قانون را می‌رساند.
مسئله دیگر این است که سطح آگاهی جامعه افزایش پیداکرده است و از طرفی رسانه‌ها هم حساسیت بالایی نسبت به تخلفات درمانی دارند و با کوچک‌ترین قصور یا تخلف آن را به همه جامعه انعکاس می‌دهند بنابراین جامعه پزشکی باید توانایی دفاع از خود را داشته باشد.
از طرفی با توجه به افزایش گروه‌های پرستاری که در حال حاضر 14 گروه ارشد پرستاری در ایران وجود دارد و کار تخصصی‌تر نسبت به قبل ،انجام می‌دهند بنابراین باید اطلاعات قانونی هم تخصصی‌تر باشد.
از طرفی مشکل بزرگ و دائمی کمبود نیروی کار که خود مشکل فراوانی ایجاد می‌کند و از همه بیشتر باعث خستگی کادر درمان می‌شود که خود باعث افرایش خطا می‌شود که این خود اهمیت آشنا بودن با قانون و چگونگی برخورد با مشکلات قانونی را به ما نشان می‌دهد.
همچنین وارد شدن تجهیزات جدید و فنّاوری جدید هم یک شمشیر دو لبه است که طرفی باعث تسهیل در کار می‌شود و از طرفی ممکن است مشکلات قانونی به بار بیاورد.
و در پایان نکته مهم در این مسئله است که:
جهل از قانون مانع از مسئولیت کیفری نیست و مانع از رفتن به دادگاه نمی‌شود
تعریف قانون
یک نظام اجتماعی است که ریشه در آداب‌ورسوم و ارزش‌ها و فرهنگ‌ها دارد و هدف اصلی قانون کنترل رفتار انسان‌ها است مثلاً وقتی تضادی بین افراد ،سازمان‌ها پیش میآید قانون سعی در برطرف کردن آن دارد و از زورگویی پیشگیری می‌کند .
اصطلاحات مهم در مبحث قانون
در حیطه تخصصی بیشتر گروه درمان در مواجهه با مسائل قانونی هستند ولی پزشک بیشتر از همه با قانون سرکار دارد و بعد گروه پرستاری
درهرصورت باید با این اصطلاحات آشنا باشند
متهم: شخصی که ارتکاب یک یا چند تخلف به او از سوی اشخاص حقیقی یا حقوقی نسبت داده‌شده است و پرونده او در دادسرای انتظامی یا هیئت بدوی یا تجدیدنظر مطرح و در حال رسیدگی است.
متخلف: شخصی که پرونده او به لحاظ ارتکاب یک یا چند تخلف در دادسرای انتظامی مورد رسیدگی قرارگرفته و تخلف او محرز شده است.
شاکی: شخص حقیقی یا حقوقی که ارتکاب تخلفاتی را به یکی از شاغلان وابسته به حرف پزشکی نسبت داده است و موضوع را به دادسرای انتظامی کشانده و درخواست رسیدگی دارد.
دلیل: مواردی که متهم یا شاکی برای دفاع از خود در رد اتهام در شکایت خود بیان می‌کند.
شاهد: شخص حقیقی که اظهارات یا گواهی وی برای اثبات یا رد اتهام یا کمک به رد اتهام یا اثبات و کشف حقیقت مؤثر است .
کارشناس: شخص حقیقی که اطلاعات و آگاهی او در خصوص ادعای شاکی یا متهم می‌تواند مفید باشد .
دفاعیه: دلایل و مدارک و مستندات که متهم به‌صورت کتبی به دادگاه ارائه می‌دهد.
تخلف انضباطی: نقص مقررات صنفی که به دادگاه ارائه نمی‌شود و فقط در همان کمیته‌های سازمانی یا بیمارستانی موردبررسی قرارگرفته و باعث صدور رأی می‌شود و به دادگاه مدنی و کیفری ارائه نمی‌شود.
جرم: crime
در اصطلاح حقوق عملی که قانون آن را منع کرده است و برای ارتکاب آن مجازات در نظر گرفته است
انواع جرم:
عمد: مرتکب با اختیار و اراده با قصد معلوم و معین و داشتن شعور به ارتکاب جرم اقدام می‌کند.
شبه عمد: مرتکب قصد انجام عمل مجرمانه را دارد اما قصد نتیجه کسب‌شده را ندارد و به‌عبارت‌دیگر از عمل مجرمانه نتیجه‌ای حاصل می‌شود ،که قصد مجرم نبوده است
غیر عمد(خطای محض): عملی که مخالف موازین اخلاق یا قانون است و به علت غفلت یا اشتباه و عدم احتیاط صورت می‌گیرد و به‌صورت عمد و یا با سوءنیت نمی‌باشد .
مسئولیت responsibility
مسئولیت به معنای تعهد شخص است، بر رفع ضرری که دیگری وارد کرده است . مسئولیت همان چیزی است که ما را وادار می‌کند تا تبعات خلافی را که انجام داده‌ایم را پس بدهیم و باید ضرر و زیان و خسارتی را که به کسی وارد کرده‌ایم را متعهد شویم که پس می‌دهیم و جبران می‌کنیم
انواع مسئولیت:
مسئولیت اخلاقی: اشخاص در برابر خداوند یا وجدان خویش پاسخگوی خلافی که مرتکب شده است ،هستند
مسئولیت اخلاقی گروه پرستاری بسیار بالا است چون این گروه تنها گروهی است که بر کار بقیه گروه نظارت می‌کند و عملکرد بقیه افراد که با بیمار کار می‌کند را کنترل و آن را گزارش می‌کنند مثل پزشکان ،فیزیوتراپ،و....که پرستاران در گزارش خودکار آن‌ها را با ذکر ساعت و تاریخ ثبت می‌کنند ولی پرستاران خودشان کار خود را گزارش می‌کنند و کسی کار آن‌ها را گزارش نمی‌کند بنابراین مسئولیت اخلاقی کار پرستاران بسیار زیاد است.
مسئولیت انضباطی –حرفه‌ای: مسئولیت ناشی از عدم رعایت قوانین و مقررات و ضوابط حرفه‌ای و شغلی
در صورت بروز مشکل با دادگاه‌های حقوقی- مدنی و قانونی کار نداریم و در همان سیستم ادراری و سازمانی خودمان باید پاسخگوی عملکرد خود باشیم
مسئولیت حقوقی(قانونی): همان مسئولیتی که ما را مواجهه با تبعات بعدی کار می‌کند . در حقیقت همان فعل یا ترک فعل است .یعنی اگر کاری که باید انجام بدهیم ،را انجام ندهیم و یا کاری که نباید انجام بدهیم را انجام دادیم مواجهه با مسئولیت قانونی می‌شویم و موظف هستیم در دادگاه نسبت به آن عمل پاسخگو باشیم
مسئولیت قانونی بر مبنای قصور استوار است یعنی همان رفتار یا کرداری که باعث خساراتی به فرد یا افرادی از جامعه می‌شود.
دو نوع مسئولیت قانونی وجود دارد 1)مدنی 2)کیفری
مدنی : افراد ،خسارت‌دیده‌اند و متضرر شده‌اند.
کیفری: جامعه خسارت‌دیده و متضرر شده و دادستان شکایت می‌کند.
مراجع کنترل کارکنان بهداشتی –درمانی شامل:
- دادگاه‌های حقوقی
- دادگاه‌های جزایی
- هیئت انتظامی و کارشناسی
معمولاً اول شکایت به دادسرای انتظامی پزشکی می‌رود که شامل دادسرای انتظامی پزشکی ،هیئت بدوی،هیئت تجدیدنظر ،هیئت عالی انتظامی است
اگر خطایی رخ بدهد که همراه ضرر و زیان باشد ابتدا به دادسرای انتظامی می‌رود ولی اگر خطا رخ بدهد که ضرر و زیان نداشته باشد در همان هیئت بدوی موردبررسی قرار می‌گیرد و در صورت تجدیدنظر به هیئت عالی انتظامی می‌رود
چند نمونه از خطاهای انتظامی:
- کوتاهی در حداکثر تلاش برای بهبودی حال بیمار
- عدم رعایت موازین علمی- شرعی- قانونی
- افشای اسرار بیمار
- پذیرش بیمار بیش از قدرت معاینه و درمان و مراقبت
- انجام امور خلاف پزشکی
- ایجاد رعب و هراس در بیمار
- تجویز غیرضروری داروی مخدر و اعتیاد اور
- عدم رعایت تعرفه درمانی
- تحمیل مخارج غیرضروری به بیمار
- جذب بیمار از مراکز درمانی دولتی و خیریه به مراکز خصوصی
- دریافت مبالغ مازاد بر وجوه دریافتی مؤسسات دولتی
- تبلیغات گمراه‌کننده و نصب اعلامیه تبلیغی
- استفاده از عناوین علمی و تخصص تأیید نشده
- انتشار مقالات گمراه‌کننده و مورد عدم‌تأیید دانشگاه
- دریافت وجه در قبال معرفی بیمار به مؤسسات پزشکی
- تجویز دارو خارج از فارماکوپه
- انتخاب پزشک مشاور بدون رضایت بیمار
- به‌کارگیری افراد غیرمجاز در امور پزشکی
مجازات‌های خطاهای انتظامی
- تذکر و توبیخ شفاهی: در حضور هیئت‌مدیره نظام پزشکی محل
- اخطار یا توبیخ کتبی: با درج در پرونده نظام پزشکی محل
- توبیخ پزشکی با درج در پرونده و الصاق در تابلو اعلانات نظام پزشکی یا مجله پزشکی
- محرومیت از اشتغال: از حرفه پزشکی و وابسته به مدت 3 ماه تا یک سال در محل ارتکاب جرم
- محرومیت از اشتغال از حرف پزشکی و وابسته به آن به مدت 3 ماه تا یک سال در تمام کشور
- محرومیت از اشتغال از حرف پزشکی و وابسته به آن به مدت 1 سال تا 5 سال در تمام کشور
- محرومیت از اشتغال از حرف پزشکی و وابسته به آن به‌صورت دائمی در کل کشور
در صورت بروز آسیب و یا رفتن افراد به دادسرا چه مجازاتی برای آن در نظر گرفته می‌شود؟
مجازات‌های اصلی به دنبال خطا و آسیب جسمی به‌صورت حد،قصاص ،دیه،تعزیر است که در نظام سلامت بیشتر به‌صورت دیه در نظر گرفته می‌شود چون اکثر خطاها غیر عمد هستند.
در ماه‌های حرام که رجب، محرم، ذی‌الغقده و ذی‌الحجه است نرخ دیه ،تغلیظ می‌شود و باید متخلف دیه را یک‌سوم بیشتر پرداخت کند
در ایران تمام خطاها و مشکلات و مسائل که منجر به بروز صدمه به بیمار می‌شود تحت عنوان دو نام است:
1)غفلت یا سهل‌انگاری
2)سوء رفتار حرفه‌ای
غفلت یا سهل‌انگاری : که در قانون اساسی به‌عنوان بی‌مبالاتی و بی‌احتیاطی بیان‌شده است همان خطایی است که ناشی از فراموشی یا اهمال و بی‌توجهی به وظیفه است . غفلت همان ترک فعل است یعنی کاری که ازنظر علمی و فنی نباید انجام شود را فرد ، انجام می‌دهد.و یا وقتی فعلی را از فرد انتظار انجام آن را نداریم ،آن کار را انجام می‌دهد. یعنی کاری را که در حیطه کاری ما نبوده آن را انجام بدهیم
از مثال‌های دیگر غفلت یا سهل‌انگاری عدم مهارت یا معالجه غلط و عدم رعایت نظام‌های دولتی زیرمجموعه بی‌مبالاتی هستند.
عدم مهارت موقعی است که کاری وظیفه ما است و ما آن را انجام می‌دهیم ولی به‌خوبی انجام نمی‌دهیم یعنی اصول متعارف علمی و فنی را در آن رعایت نمی‌کنید مثل پرستاری که لوله معدی را با سایز نادرست و روش اشتباه به بیمار می‌زند و بیمار دچار چوکینگ و مشکل می‌شود
عدم رعایت نظامات دولتی همان عدم رعایت و اجرای کلیه قوانین و بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌ها است و مثل عدم تزریق آمپول دیکلوفناک که در بخشنامه آمده است و در صورت تزریق پرستار متخلف به‌حساب میآید.
سوء رفتار حرفه‌ای: در صورت بروز، تخلفی است که بر طبق قانون برای آن مرز تعیین نشده و جزو جرائم است اما صاحبان حرف وابسته به پزشکی به خاطر تعهدی که دارند ملزم به رعایت آن برای حفظ شئونات حرفه‌ای خود هستند
پس این تخلفات بر پایه نگرش علمی و صنفی حاکم بر نظام سلامت پایه‌ریزی شده است.
موارد تعیین‌شده برای سو رفتار حرفه‌ای یا عبارت از :
- ارتباطات ناپسند
- استفاده از الفاظ غیراخلاقی
- تبلیغات نابجا
- سوء رفتار از روابط با بیماران
- اعتیادها و فساد اخلاقی
- سوءاستفاده از تخصص و حرفه پزشکی
موارد شایع شکایت از پرستاران
مهم‌ترین و شایع‌ترین علت شکایت ،اشکال در روابط بین فردی است
- سقوط از تخت
- تزریق اشتباه دارو در ورید بیمار
- قصور و سهل‌انگاری در انجام‌وظیفه
- تجویز یا تزریق دارو بدون مجوز پزشک
- تزریق دارو شریان و یا در محلی که سبب آسیب اعصاب محیطی می‌شود
- گذاشتن کاتتر داخل ورید به مدت طولانی
- همکاری در سقط‌جنین غیرمجاز
- پایان دادن به زندگی از روی ترحم (آتانازی)
- دستکاری روی پرونده یا افشای اسرار آن‌ها
- تهدید یا ضرب‌وجرح بیمار بخصوص در کودکان
- خودداری در کمک مددجویان اورژانسی
واحد حقوقی | مجتمع آموزشی پژوهشی درمانی خیّرین سلامت
